Hale spacerowe
sudeckich uzdrowisk

Wznoszenie hal spacerowych, nazywanych też kolumnadami, czy galeriami spacerowym w miejscowościach uzdrowiskowych, należy rozpatrywać wieloaspektowo. Proces ten dokonywał się powoli na przestrzeni stuleci w określonych warunkach geograficznych, historycznych, w świetle odkryć medycznych, które nie pozostawały bez znaczenia dla jego przebiegu.

Rozbudowa hal spacerowych w uzdrowiskach zdeterminowana była ściśle określonymi czynnikami. Przede wszystkim występowaniem źródeł wód mineralnych i leczniczych, które dawały początek pierwszym miejscowościom uzdrowiskowym, ale też położeniem, klimatem, a także trendami i modą w architekturze, dyktowaną przez wiodące ośrodki uzdrowiskowe w Europie. Wznoszenie hal spacerowych było istotnym zadaniem budowlanym w europejskiej architekturze uzdrowiskowej począwszy od XVII w. Potrzeba ich budowy pojawiła się wraz z rozwojem nauk medycznych, gdyż obiekty te przejęły zadania, które związane były z metodami leczenia polegającymi na piciu wód mineralnych (krenoterapii) podczas spaceru. Hale miały więc zapewnić kuracjuszom miejsce, gdzie w spokoju i komforcie mogli napić się wody mineralnej. Umożliwiały ruch na świeżym powietrzu i chroniły pacjentów przed przeciągami, ostrym słońcem, a w razie niepogody przed wiatrem i deszczem. W przypadku projektów hal spacerowych, wznoszonych często w pobliżu źródeł mineralnych, wyraźnie widać także zazębianie się dwóch tradycji: źródła od zarania cieszyły się opinią cudotwórczych i świętych, a wraz z postępem nauk medycznych zostały ocenione pod kątem zastosowania leczniczego i sprecyzowano dokładne wskazania terapeutyczne. W pierwszych budowlach związanych ze źródłami wód leczniczych wykorzystano ideę świątyni nad wodą (Brunnentempel). Ta myśl podtrzymana została przez architektów także w późniejszych projektach. Elementy budowli wczesnochrześcijańskich i sakralnych wkroczyły do architektury uzdrowisk i zostały wykorzystane zwłaszcza w projektach pijalni i hal spacerowych.

Jedną z pierwszych hal w uzdrowiskach sudeckich wzniesiono na przełomie lat 50. i 60. XVIII w. w Starym Zdroju koło Wałbrzycha (Alt Wasser), przy obecnej ul. Pocztowej, na terenie istniejącego tam wówczas parku zdrojowego. Hala ta przechodziła liczne przebudowy – zamieniona w dom mieszkalny istniała do grudnia 2004 r., gdy została wyburzona. Obiekt był siedmioprzęsłową budowlą ujętą w ramy dwóch wież, a jej zakończenie stanowiła attyka z wazonami. Górną kondygnację wież oświetlały triforia. Budynek posiadał klasycystyczny detal. Przykładem kunsztu w architekturze uzdrowisk sudeckich była hala spacerowa w Szczawnie-Zdroju (Bad Salzbrunn). Był to obiekt klasycystyczny o rzymsko-doryckim detalu. W 1836 r. rozbudowano ją, łącząc z pijalnią głównego źródła, i nazwano Elisenhalle, czyli Hala Elizy. Powstał przez rozbudowanie poprzedniego obiektu, powstałego w latach 1829–1831. Była to prostokątna budowla wzniesiona w porządku doryckim z dużymi, klasycystycznymi oknami o klasycystycznym ornamencie na suficie i ścianach. W 1893 r. budynek hali i pijalnię zniszczył pożar. W związku z tym wydarzeniem w 1896 r. zbudowano nowy obiekt, wg projektu biura Kayser und von Groszheim z Berlina, który funkcjonuje do dzisiaj po częściowej rekonstrukcji w wyniku kolejnego pożaru w 1991 r. Obiekt wzniesiono na planie prostokąta o długości 70 m i szerokości 15 m. Jednonawowa budowla o drewniano-murowanej konstrukcji i dobrej snycerce charakteryzuje się lekką, drewnianą kolebą wspartą na drewnianych słupach i wspornikach. Charakterystycznym dominantem bryły jest wieża usytuowana na skrzyżowaniu nawy i ryzalitu głównego. Jej dolny poziom ma kształt kwadratu, a górny jest ośmiokątną, ażurową, podstawą, na której oparta jest kopuła z latarnią. Ściany hali spacerowej w Szczawnie-Zdroju pokryte są zdobieniami, które po 1945 r. ukryto pod warstwami farby. Obecne trwają prace remontowo-konserwatorskie, mające na celu przywrócenie oryginalnego charakteru malowideł. Od wschodu w kierunku deptaka hala jest otwarta, po zachodniej stronie, wzdłuż ściany wykonanej w konstrukcji szkieletowej, umieszczono punkty sklepowe. Usytuowana jest w ciągu zabudowań: między domem zdrojowym a pijalnią, z którą połączona była kiedyś arkadowym przejściem, zamkniętym obecnie drzwiami. W Lądku-Zdroju (Bad Landeck) budowa hali nazwanej Albrehtshalle (Halą Albrechta) trwała od 1842 do 1845 r. Obiekt, zlokalizowany w sąsiedztwie Źródła Marianna (Marianna Quelle), wzniesiony został w stylu klasycystycznym z dorycką kolumnadą i trójkątnym portykiem od strony parku zdrojowego. Jego krótsze ściany przeszklono, a elewację od strony ulicy zamknięto drewnianą ścianą. Budynek połączono krytym chodnikiem z pijalnią. Obecnie funkcjonuje jako kawiarnia Albrechtshalle i został w niewielkim stopniu przebudowany.

[...] Pełny tekst w wydaniu papierowym „Sudetów"

Tekst Izabela Spielvogel i Krzysztof Spałek
Zdjęcia Krzysztof Spałek
pocztówka ze zbiorów Krzysztofa Spałka

Numery archiwalne „Sudetów”

Dostępne są

Całkowity koszt zamówienia = (cena x ilość zamawianych egzemplarzy) + koszty przesyłki

Koszt przesyłki: 

płatność z góry – 20 zł

za pobraniem – 25 zł

UWAGA: dla odbiorców zagranicznych cena egzemplarza 1 euro + koszty przesyłki wg taryf przesyłek zagranicznych.

Przyjmujemy wyłącznie zamówienia pisemne (e-mailowe: sudety@atutoficyna.pl, prosimy podawać adres dostawy i telefon). 

www.radioluban.pl