Gotycki pomnik historii

Jej masywna sylweta wita z daleka turystów jadących z Wrocławia do
Jeleniej Góry. Trudno nie zauważyć gotyckiej bazyliki w Strzegomiu,
która wyrasta mocno ponad miasto i gasi wszystko, co znajduje się
w jej tle. I właśnie to wyraźne przeskalowanie zarzucają jej esteci,
razi ich też asymetria fasady zachodniej, a to za sprawą wież, z których
północna (i tak sprawiająca wrażenie prowizorycznie zadaszonej)
liczy pięć kondygnacji, a południowa zaledwie dwie. Bazylika
strzegomska idzie tu w zawody z nyską, której urody też nie
dodaje nigdy w pełni niewyrosła, zwalista dzwonnica. Ale
nie ulegajmy pierwszemu wrażeniu – bazylika św. św. Piotra
i Pawła w Strzegomiu to jeden z najwspanialszych gotyckich
kościołów w Polsce.
Ukazała się właśnie jej nowa monografia, której fragmenty
– na zachętę do lektury całości – tutaj drukujemy.

Strzegomski kościół św. św. Piotra i Pawła związany jest z działalnością zakonu joannitów, jednego z trzech zakonów rycerskich powstałych dla obrony Grobu Świętego w Ziemi Świętej w okresie wypraw krzyżowych. […]
Data powstania komandorii w Strzegomiu nie jest dokładnie znana, nie zachował się bowiem jej dokument fundacyjny.
W przybliżeniu za czas jej ustanowienia uznaje się lata ok. 1180 1203. Dobrodziejami strzegomskiego konwentu byli przedstawiciele rodu Strzegomiów, najstarszy zachowany dokument z 1203 r. wspomina komesa Imbrama, syna Gniewomira, który nadał joannitom kościół św. Piotra w Strzegomiu wraz z przyległościami
i dziesięcinami. Ważnym przedsięwzięciem strzegomskich
joannitów było podjęcie budowy nowego kościoła parafialnego, zapewne w miejscu starszej, romańskiej świątyni, przy istotnym udziale mieszczaństwa i prawdopodobnym wsparciu książąt śląskich. […]
Inną [niż dotychczasowi badacze] chronologię etapów wznoszenia kościoła zaproponował ostatnio Jakub Adamski, który rozpoczęcie budowy świątyni gotyckiej przesunął na połowę XIV w. Dokładna analiza stylowa form architektonicznych wraz z przeglądem danych źródłowych pozwoliła warszawskiemu historykowi sztuki wyszczególnić trzy zasadnicze fazy budowlane przeprowadzone w XIV w.
[…]
Pierwszy etap budowy, według Jakuba Adamskiego, obejmował lata ok. 1350–1370 i wiązał się ze wzniesieniem murów obwodowych korpusu nawowego, międzynawowych arkad czterech przęseł zachodnich korpusu, portali – północnego i południowego, otwartej kruchty południowej, a także dwóch dolnych kondygnacji wieży
północnej i dolnej części zewnętrznych ścian południowego ramienia transeptu. Cechą wyróżniającą tę fazę na tle późniejszych etapów budowlanych jest występowanie niskich, dwustopniowych cokołów filarów oraz specyficzny układ profilowania filarów z charakterystycznym spłaszczonym kształtem gruszkowym.
Ponadto narożniki zewnętrznych murów transeptu zaopatrzone są w przełamane lizeny, w odróżnieniu od kolistych służek obecnych w narożnikach północnego ramienia. W tym czasie powstała także plastyka wsporników sklepiennych naw bocznych korpusu oraz dekoracja rzeźbiarska obu przeciwległych portali – północnego i południowego. Nieznanego twórcę pierwszej fazy budowy Adamski
zestawia z wrocławskim środowiskiem artystycznym lat 40. i 50. XIV w., z którego działalności został przejęty wzór kościoła bazylikowego wraz z towarzyszącym jemu repertuarem architektonicznych i plastycznych form szczegółowych.
Drugi etap budowlany przypadał na lata ok. 1370–1380, w tym czasie powstało północne ramię transeptu wraz z jego zachodnią parą filarów, kondygnacja okienna nawy głównej z liściastymi wspornikami
i nasadami żeber sklepiennych, sklepienia naw bocznych, a także zachodnie przęsło międzywieżowe z okazałym portalem zachodnim. Cechą szczególną tej fazy budowlanej jest zastosowanie filarów
o odmiennej formie cokołów – wysokich, jednostopniowych, zwieńczonych klasycznym profilem attyckim. Same filary odznaczają się bardziej plastycznymi formami w porównaniu z ich wcześniejszymi
odpowiednikami z korpusu nawowego. Charakterystyczny kształt podpór – obcy śląskiej tradycji architektonicznej – został, zdaniem Adamskiego, zaczerpnięty z praskiej twórczości Piotra Parlera […]

Tomasz Mikołajczak, Bazylika w Strzegomiu. Gotycki pomnik historii, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2018, ss. 128, kolorowe ilustracje, plany obiektu na wyklejkach, oprawa twarda. Dostępna w księgarniach i na: http://www.atut.ig.pl/?1400,bazylika- w-strzegomiu

Ostatnia faza budowy zasadniczej części kościoła przypadła na okres ok. 1380–1396, a kierował nią wzmiankowany w źródłach mistrz Jakub ze Świdnicy. Wówczas powstało trójnawowe prezbiterium wraz ze wschodnią parą filarów międzynawowych, w roku 1386 przykryto dachem transept, o czym wspominają źródła, w 1388 r. położono fundamenty pod budowę wschodniej części kościoła, a rok później ukończono wznoszenie zakrystii. W roku 1396 zakończono prace związane z kładzeniem dachów. […]
W dwóch następnych stuleciach wykonano prace wykończeniowe, w drugiej ćwierci XV w. przesklepiono nawę główną i transept, a na początku XVI w. wzniesiono ceglane szczyty kościoła. Ostatnim, ważnym etapem budowlanym było ufundowanie w 1522 r. przez komtura Siegmunda von Keltsch empory muzycznej w zachodnim przęśle nawy głównej, wzniesionej przez mistrza podpisującego
się monogramem „MS”. W tym czasie powstała także północna kruchta kościoła zaopatrzona w dwa ostrołukowe portale.
Zapewne jeszcze w czasach późnego średniowiecza do południowego ramienia transeptu dobudowano nieistniejącą już kaplicę, do której wejście od strony wnętrza kościoła ujmował portal zamknięty dwuramiennym łukiem, obecnie przesłonięty płytą upamiętniającą komtura Nicolausa Hertwiga. W okresie nowożytnym kaplicę prawdopodobnie zmodyfikowano lub przekształcono w rodzaj krytego ganku łączącego kościół z komandorią joannicką, który widoczny jest na osiemnastowiecznej rycinie Friedricha Bernharda Wernera. Rozbiórkę łącznika przeprowadzono w 1794 r.
[…]

Numery archiwalne „Sudetów”

Dostępne są

Całkowity koszt zamówienia = (cena x ilość zamawianych egzemplarzy) + koszty przesyłki

Koszt przesyłki: 

płatność z góry – 20 zł

za pobraniem – 25 zł

Przyjmujemy wyłącznie zamówienia pisemne (e-mailowe: sudety@atutoficyna.pl, prosimy podawać adres dostawy i telefon).