Karkonosze w poezji

„Tym przyjaciołom natury, którzy podobnie jak ja znajdują
nową przyjemność w uświadamianiu sobie przyjemności już
doświadczonej, nasuwa się często, podobnie jak mnie, pytanie,
co właściwie decyduje o przewadze górskich okolic nad płaskimi
krajobrazami? Jeśli schodzę z gór na równinę, odczuwam wyraźnie
taki nastrój, jak gdybym opuścił galerię obrazów i wszedł
do pokoju z gołymi ścianami lub do gładko wytapetowanego.
Ale skąd bierze się to odczucie? Na czym polega specyfika
każdej z tych okolic? […] Pierwszym przedmiotem, który mnie
interesuje, jest sama góra, gdy spoglądam na nią z równiny albo
z doliny. Co sprawia, iż zatrzymuję oko na tych wypiętrzonych
przez naturę wałach ziemi, mimo że nie zawierają żadnych
wzniosłych przedmiotów? Jaka jest przyczyna tego, że las, łąka
albo pole na zboczu góry wydają się bardziej interesujące, niż
gdyby leżały przede mną na monotonnej płaszczyźnie?” [Garve
2012, 116] Pytania, jakie stawia sobie osiemnastowieczny filozof
Christian Garve, pojawiają się w historii myśli ludzkiej znacznie
wcześniej, estetyzacja przestrzeni wyznaczanych przez łańcuchy
i grzbiety gór ma bowiem w kulturze śródziemnomorskiej, ale
także w cywilizacjach Wschodu, długą i bogatą tradycję. Zadziwia
różnorodność symboli i znaczeń przypisywanych już od czasów
antycznych wzniesieniom, pagórkom, górom i innym podwyższeniom
w terenie. W ich wnętrzach dopatrywano się zawsze
mocy niezwykłych, istnień nieziemskich, bliskości dotyku Boga.
Na górskich szczytach objawiano proroctwa, niewzruszoną górę
utożsamiano z jedyną i prawdziwą wiarą. Już bowiem „Jezus,
widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego
jego uczniowie. Wtedy otworzył usta i nauczał ich” [Mt 5, Biblia
Tysiąclecia 2002, 1149]. Góry kojarzyły się szarym ludziom, ale
i filozofom, z miejscem ścierania się sił decydujących o dynamice
wszelkiego bytu; w górach dostrzegano przedsionek nieba
i przeciwwagę dla marności przyziemnej egzystencji. Lokowano
tam bogów, przydając szczytom cechy przestrzeni sakralnych,
odgraniczających świat boski i ludzki, umieszczano też wszelakie
duchy i czarodziejskie stwory, rywalizujące tam między sobą i wypuszczające
się na łup do środowisk ludzkich bądź broniące się
przed zakusami mieszkańców dolin.

„Na długiej liście demonów
Góry, które dzielą, góry, które łączą
z wierzeń ludowych Karpat Polskich większość stanowią istoty,
dla których właściwym miejscem przebywania są góry (często
wymienne z lasem, bagnem, rozdrożami). Są to m.in. boginki,
strzygi, latawce, demony chorób” [Kowalski 1996, 15]. Trudno
dostępne wypiętrzenia, zionące tajemniczością i grozą, stają się
miejscem zjazdów czarownic oraz innych istot znanych z przekazów
ludowych; tu odbywają się rytuały, których powodzeniu
sprzyjać ma niecodzienna atmosfera i transgraniczny wymiar
górskiej samotni. Starożytni Grecy wynieśli swoje bóstwa na
szczyt Olimpu, czyniąc zeń centrum administrowania sprawami
doczesnymi i boskimi. „Według niektórych kosmologii święta
góra była też centrum wszechświata. Bliźniacze szczyty służyły
niekiedy za miejsce zamieszkania słońca i księżyca. W Egipcie
bóg księżyca Tot mieszkał w świątyni usytuowanej w paśmie
górskim na zachód od Teb. W egipskim świecie pozagrobowym
istniała góra zwieńczona tronem, na który faraon po śmierci
wspinał się po drabinie. Miasta Mezopotamii budowały własne
święte góry, Zikkuraty, ze świątynią na szczycie. Najważniejszą
mezopotamską boginię-matkę zwano Panią Góry (Ninhursag),
jako że góry były podstawowym źródłem wody, a tym samym
urodzaju” [Hall 1997, 158–159]. Niezliczone są sagi, legendy,
podania, baśnie i bajki, których akcja osadzona jest w realiach
górskich. Tłem wielu opowieści jest dzika przyroda i tajemniczy
charakter krajobrazu zdominowanego przez góry przesłaniające
widok na to, co po tamtej stronie. Walor górskich grzbietów jako
naturalnej linii, a raczej naturalnego płotu granicznego, rozpoznali
możni tego świata już przed tysiącami lat; góry odegrały więc też
swoistą rolę państwowotwórczą, przyczyniając się do nadawania
określonym społecznościom charakteru zamkniętych zbiorowisk,
chronionych przez łańcuchy szczytów i przełęcze, wypełniające
swoistą funkcję odstraszającą.

„Patrzono na szczyty zamykające
horyzont z lękiem i niepewnością. Jeśli sytuacja zmuszała do
wtargnięcia w głąb gór, czy też przejścia przez grań, traktowano
to jako zło konieczne. Żołnierze Aleksandra Wielkiego, Cyrusa,
Hannibala i Cezara biorący udział w wielkich wyprawach wojennych,
mimo że przekraczali góry Azji Mniejszej, Pireneje i Alpy,
niewiele o nich wiedzieli. Względy wojskowe zmuszały czasem

do uprawiania nawet pewnego rodzaju alpinizmu czy budowania
zapór przeciwlawinowych”.

[...]

Czytaj dalej w „Sudety" nr 2/173

Tekst: Edward Białek

Numery archiwalne „Sudetów”

Dostępne są

Całkowity koszt zamówienia = (cena x ilość zamawianych egzemplarzy) + koszty przesyłki

Koszt przesyłki: 

płatność z góry – 20 zł

za pobraniem – 25 zł

Przyjmujemy wyłącznie zamówienia pisemne (e-mailowe: sudety@atutoficyna.pl, prosimy podawać adres dostawy i telefon).